Αρχαιολογικοί Χώροι

Επίκεντρο των πρώτων ανασκαφών της περιοχής, τόσο από Γερμανούς αρχαιολόγους όσο και από Άγγλους, αποτέλεσε o επιβλητικός τραπεζοειδής λόφος στα ανατολικά της Αγλαντζιάς, που είναι γνωστός με τα ονόματα Λεοντάρι Βουνό ή Λιονταρόβουνος ή Άρωνας. Στον λόφο βρέθηκε αριθμός τάφων της Εποχής του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.). Ένας προϊστορικός οικισμός που ανακαλύφθηκε στον Άρωνα, κτισμένος σε καίρια θέση για την άμυνα της περιοχής, είναι πολύ πιθανό, κατά την πρώτη φάση της ιστορίας του, να είχε το χαρακτήρα στρατιωτικής εγκατάστασης.

Για τον έλεγχο των προσβάσεων και του δρόμου που οδηγούσε στη Λευκωσία από τη Λάρνακα, χρησίμευε και το μεσαιωνικό κάστρο Λα Κάβα, που κτίστηκε στον ίδιο χώρο (Άρωνας), στο μέσο περίπου της επίπεδης κορυφής του λόφου, γύρω στα 1385 μ.Χ. από τον Βασιλιά Ιάκωβο A’.

Το Λα Κάβα καταστράφηκε το 1426 από τους Μαμελούκους. Ξανακτίστηκε, αλλά την τρίτη δεκαετία του 16ου αιώνα οι Βενετοί το ανατίναξαν. Μετά από επιδιορθώσεις, οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν τον μεγαλύτερο από τους δυο πύργους του κάστρου ως πυριτιδαποθήκη. Τη φθορά της εγκατάλειψης κατά τον 18ο αιώνα, συμπλήρωσε το γκρέμισμα των τοίχων του κάστρου το 1878 και η χρησιμοποίηση των λίθων του για την ανέγερση του ναού της Φανερωμένης στη Λευκωσία.

Το κάστρο Λα Κάβα είναι το μοναδικό μεσαιωνικό μνημείο που σώζεται στην περιοχή της Αγλαντζιάς και ένα από τα λίγα κάστρα της Κύπρου. Περιλαμβάνεται στον κατάλογο των αρχαίων μνημείων του Περί Αρχαιοτήτων Νόμου του 1905 (που αναθεωρήθηκε το 1915), ως ένα από τα τέσσερα αρχαία μνημεία της επαρχίας Λευκωσίας.

Το Καφίζιν ή μικρός Άρωνας, είναι αρχαιολογικός χώρος, κοντά στην περιοχή του λόφου Άρωνας. Στον χώρο αυτό υπάρχει σπήλαιο λατρείας Νύμφης, εντός του οποίου βρέθηκαν σημαντικά αρχαιολογικά έργα τέχνης και επιγραφές σε κυπροσυλλαβική και αλφαβητική γραφή. Αγγεία με αναθηματικές επιγραφές αποτελούν το σύνολο σχεδόν των αφιερωμάτων στο σπήλαιο του Καφιζιού.

Τα αφιερώματα στο Νυμφαίο του Καφιζιού, αγγεία και σκεύη, ενεπίγραφα ή μη, είναι αντιπροσωπευτικά των τύπων κεραμικής της ντόπιας κατασκευής και συγκεκριμένης χρονολογίας. Μεγάλη είναι η ποικιλία των σχημάτων και μερικά είναι μοναδικά. Τα αφιερώματα περιλαμβάνουν κύπελλα διαφόρων παραλλαγών, σκύφους, οινοχόες, θήλαστρα, κανθάρους, λαγύνους, μαγειρικά σκεύη, τηγάνια, λεκάνες, πρόχους, σύνθετα αγγεία, υδρίες, αμφορείς, ρυτά, πίθους και πώματα πίθων, επίνητρα που μαρτυρούν την άσκηση υφαντικής κ.ά. Με βάση ημερομηνίες που σημειώνονται σε ορισμένες επιγραφές, η χρήση του Νυμφαίου χρονολογείται στην Ελληνιστική Περίοδο και συγκεκριμένα μεταξύ των ετών 225 – 218 π.Χ.

Αξιοσημείωτο είναι ότι η περιοχή είναι γεμάτη από όστρακα.

Στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Αγλαντζιά, βρισκόταν κατά τη μεσαιωνικά χρόνια ο οικισμός Λευκομιάτης. Από αυτή την περίοδο σώζονται ελάχιστα κατάλοιπα. Μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, το 1571, ο οικισμός παρακμάζει. Αρχίζει να συγκροτείται σε αυτοτελή αγροτικό οικισμό στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τη λατόμηση.